℞eForm (beschrijving onderzoeksproject)

Deze dissertatie vormt samen met het daarin gedocumenteerde beeldende werk een verslag van een zeven jaar durende zoektocht naar de culturele, artistieke en spirituele erfenis van de reformbeweging (Lebensreform). Het beeldend onderzoek heeft de vorm van een opgraving die dwars door verschillende tijdlagen, structuren en materialen voert. De reformbeweging was een Europese hervormingsbeweging, die een terugkeer naar een natuurlijke back-to-nature-lifestyle propageerde en zich bezighield met de bevordering van reformvoeding, landbouw, seksuele hervorming, reformkleding, naturisme, natuurgeneeskunde, pantheïsme en nieuwe syncretistische vormen van spiritualiteit. In dit onderzoek situeer ik deze laat negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse reformbeweging in één tijdlijn van radicale reformprojecten. Deze lijn loopt vanaf de zestiende-eeuwse Reformatie in Duitsland, Zwitserland en de Lage Landen via de Wederdoperevoluties uiteindelijk naar de hippiebeweging in California in de jaren zestig van de twintigste eeuw. Ik verbind de verspreiding en de Trans-Atlantische uitwisseling van Lebensreform ideeën tussen Europa en Amerika met de hedendaagse wereldwijde beweging die zich bezig houdt met biologische voeding, natuurgeneeskunde en gezondheidsleer.

In dit proefschrift en het daarin gedocumenteerde beeldende werk analyseer ik de gecompliceerde erfenis van de holistische reformbeweging en de rol daarin van het theosofisch en antroposofisch gedachtengoed, dat de spirituele ruggengraat vormde van deze beweging. Ik stel de vraag waarom een occult wereldbeeld, gebaseerd op een synthese van verschillende religies, zowel pure avant-gardisten als Kandinsky en Mondriaan kon inspireren, maar ook figuratieve kunstenaars en illustratoren zoals Fidus (Hugo Höppener) en Fritz Mackensen, wier werk eerder de geïdealiseerde 'Arische' esthetiek van het Nationaal Socialisme uitdroeg. Mijn ℞eForm-onderzoek maakt onderdeel uit van de huidige herwaardering door kunstenaars en theoretici van het alternatieve gedachtengoed dat aan de wortels van het modernisme lag. In de voetsporen van historici als Peter Staudenmaier, Janet Biehl en Susan A. Manning betoog ik dat deze herwaardering ons er toe dwingt, naast de algemeen bekende progressieve elementen, ook de esoterische, occulte en anti-rationele wortels van het modernisme onder ogen te zien.

Mijn belangstelling voor de reformbeweging en de manier waarop ik besloot dit onderzoek uit te voeren, was niet conventioneel historisch maar eerder persoonlijk en performatief van aard en de argumenten bestaan grotendeels uit installaties, tekeningen, sculpturen, pamfletten en performances. Mijn onderzoek heeft weinig overeenkomsten met de gebruikelijke afstandelijke manier van analyseren die kenmerkend is voor een traditioneel academisch discours. Mijn beeldend onderzoek heeft de vorm van een opgraving dwars door verschillende tijd- en bewustzijnslagen en delft zowel in de troebele geschiedenis van de reformbeweging als in mijn eigen prehistorie in een antroposofisch/hervormd huishouden in Leiden. Het spanningsveld tussen vooruitgang (sociaal beleid en het collaboratief ideaal) en ℞egressie (terug naar de natuur/kindertijd/basis) is bepalend voor mijn onderzoek en de manier waarop ik deze bewustzijnslagen naar boven haal. De opgravingsmetafoor wordt letterlijk wanneer ik dichter bij huis kom en als het onderzoeksmateriaal en de primaire grondstof van mijn werk – aarde en modder –

℞eFormat
27 November 2014 - 14 December 2015
Gallery, Royal Academy of Art
Prinsessegracht 4, 2514 AN The Hague

Interview Ruchama Noorda, Exhibition ‘℞eFormat’, PhDArts 2015

Interview by Lotte Betting
Camera/Editing: Judith Westerveld